Marcel Duchamp, derde versie van het fietswiel, readymade uit 1951

Volg BlogSpot:
< VORIG BLOG   VOLGEND BLOG >
Naar de index van alle blogs >

Waar denk jij aan bij beeldende kunst?

Waar denk jij aan bij beeldende kunst? Schilderijen? Sculpturen? Fotografie? Veel mensen zullen in eerste instantie denken aan statische objecten. Toch zijn er heel veel kunstenaars die objecten en installaties maken die bewegen, die veranderen of zelfs lijken te leven. 

Leornardo da Vinci maakte al vele studies waarin hij beweging analyseerde en probeerde weer te geven in objecten. En op het platte vlak door tekeningen en schilderijen. Begin 20ste eeuw zijn er steeds meer kunstenaars die gefascineerd zijn door beweging en dit kenbaar maken in futuristische manifesten. Schilderijen en objecten waar beweging in gesuggereerd wordt. Dit is te zien in het werk van onder andere Carra, Balla en Severini. Marcel Duchamp creëert in 1913 een werk waar echt letterlijk beweging in zit, getiteld Fietswiel. Een kruk met daarop een fietswiel geplaatst dat kan draaien.
In de avant garde van de 20ste eeuwse kunst wordt volop geëxperimenteerd met objecten die bewegen. Soms aangedreven door een motortje, of door een mechanisme waarmee de toeschouwer het in beweging zet of door wind, licht of andere natuurkundige processen. Er zijn steeds meer kunstenaars die objecten maken die kunnen bewegen. Bekende namen zijn Man Ray, Vladimir Tatlin, Naum Gabo, Alexander Archipenko en Alexander Calder.

Machine die zichzelf vernietigt

Mijn persoonlijke favoriet uit de 20ste eeuw is de Zwitserse kunstenaar Jean Tinguely. Hij verhuist in 1953 naar Parijs. Hij maakt deel uit van de Franse kunststroming Nouveau Realisme (verwant aan de Popart). Met gevonden voorwerpen bouwt hij grote machines die draaien, tollen, bewegen, stampen en zelfs schilderen of tekenen. In zijn werk komen thema’s als destructie en vergankelijkheid veelvuldig voor, maar vaak stralen zijn werken ook een soort speelsheid uit. Zijn werk oogt theatraal. Er is een periode in zijn oeuvre dat hij alle losse onderdelen van de machines zwart spuit waardoor ze nog vervreemdender worden. Met zijn veelal grote machines bekritiseert hij ook de witte muren en steriele museumzalen. Hij verwierp het dogma ‘de hand van de kunstenaar’ door bezoekers zelf machines in elkaar te laten zetten of doordat bezoekers de kunstwerken in beweging konden zetten door op een knop te duwen. Met zijn werk zet hij spel en experiment voorop. Met zijn kinetische kunst zette hij zowel de kunst als de kunstgeschiedenis in beweging.

Jean Tinguely met Méta-Matic No. 17 voor de Eiffeltoren, 1959

Hij organiseert grote performances waarbij de machines zichzelf vernietigen met explosies en vuurwerk. In 1960 maakte hij ‘Hommage à New York’ in de tuin van het MOMA. Dit werk vernietigde zichzelf.

Deze legendarische performance kun je bekijken op Youtube.

Hiermee stelt hij ook de vraag of kunst verzamelt moet worden. Hij wilde alles op losse schroeven zetten en in beweging brengen. Hij was ook curator van tentoonstellingen werkte intensief samen met andere kunstenaars o.a zijn vrouw Niki de Saint Phalle.

Een absolute aanrader om te bezoeken is de grote installatie Le cyclop van 22 meter hoog midden in de bossen van Milly la Foret vlak onder Parijs. Aan dit project werkte Tinquely met een groep internationale kunstenaars. In 1987 schenkt hij de installatie aan de Franse staat. Tinguely overleed in 1991 en kreeg zelfs een staatsbegrafenis, zo beroemd was hij. In Basel heeft hij zijn eigen museum maar ook dichterbij huis kun je zijn werk bewonderen. Het Stedelijk Museum Amsterdam heeft een aantal van zijn machines in de collectie. In 2016 was er een grote tentoonstelling van zijn werk in het Stedelijk.

Gemist? Geen nood in deze video vertelt de conservator alles over de tentoonstelling en zie je zijn indrukwekkende machines. 

Kettingreactie

De Hommage à New York van Tinguely kan als voorganger worden gezien van een andere wereldberoemde klassieker. Der Lauf der Dinge van het Zwitserse kunstenaarsduo Peter Fischli & David Weiss. Zij bouwden in een grote loods een opstelling van alledaagse objecten die samen een kettingreactie vormen. In Der Lauf der Dinge uit 1987 zetten vuur, water, zwaartekracht en chemie een absurdistische, fascinerende kettingreactie in gang van huishoudelijke gebruiksvoorwerpen die elkaar als dominostenen activeren. Van deze kettingreactie is een video gemaakt. Die nu het uiteindelijke kunstwerk vormt. De kunstenaars zijn sterk geïnteresseerd in de combinatie tussen chaos en orde, rust en hectische gebeurtenissen. Zij benaderen de werkelijkheid vanuit een haast kinderlijke nieuwsgierigheid. Hun scherpzinnige en geestige installaties zetten de kijker ertoe aan zijn dagelijkse omgeving met een frisse blik te bekijken. De film wordt regelmatig in musea vertoond. Ook is de film op youtube te bekijken.Het is fascinerend, je wilt steeds zien hoe het ene object het andere in beweging zet. Nieuwsgierig?

Strandbeest

Nu de zomer begint en iedereen met mooi weer naar het strand wil. Moet ik denken aan de Nederlandse kunstenaar Theo Jansen. Hij bouwt met gele plastic elektriciteitsbuizen ‘strandbeesten’. Inmiddels werkt hij al vele jaren aan zijn beesten die allemaal op een andere manier bewegen. De strandbeesten zijn vaak vele meters groot en zijn opgebouwd uit de plastic buizen die op ingenieuze wijze scharnieren en echte loopbewegingen maken. Soms hebben zij een soort vleugels of molentjes die wind vangen en zo het zet het beest zich in beweging. Theo Jansen studeerde natuurkunde in Delft maar besloot al snel na zijn opleiding om kunstenaar/uitvinder te worden.

• “Sinds 1990 houd ik mij bezig met het ontwikkelen van een nieuwe vorm van leven. Ik maak een nieuwe diersoort. Deze beesten halen hun energie uit de wind en hoeven daarom hun tijd niet te verdoen met het zoeken naar voedsel. Er heeft zich een evolutie voltrokken, die zichtbaar is in de opeenvolgende generaties. Uiteindelijk wil ik deze beesten in kuddes uitzetten op de stranden.” vertelt de kunstenaar.

Zijn technische en natuurkundige achtergrond zie je duidelijk terug in zijn werk. Hij is internationaal bekend. Bijna elke zomer laat hij zijn beesten los op het strand en kan het publiek ze bewonderen. Helaas niet in de zomer van 2020. Ook worden er werken van hem geëxposeerd in galeries en musea, maar persoonlijk vind ik dat zij daar niet tot hun recht komen. Ze kunnen beperkt bewegen, het voelt als een tijger in een te kleine kooi. Ze moeten wind vangen en over het zand rennen. Wil je zelf een strandbeest bouwen? Dat kan!

Op de website van Theo Jansen kun je een klein bouwpakketje bestellen en zelf in elkaar zetten. 

Interactieve tentoonstelling

Recentelijk is de tentoonstelling 'On the Move' geopend in het Gorcums Museum. In deze tentoonstelling staat kinetische kunst centraal. Hier is o.a werk van Theo Jansen (geen strandbeesten, wel tekeningen), Fischli en Weiss te zien maar ook van vele andere hedendaagse kunstenaars. 
Als een kunstenaar eenmaal de beweging opzoekt, zijn de mogelijkheden onbegrensd. Sommigen bouwen installaties, vaak heuse machines. Je kunt als kunstenaar spelen met licht en geluid. Videokunst opent weer deuren naar heel andere nieuwe wegen. En als bezoeker mag je af en toe zélf iets in beweging zetten.

Je kunt op hun website al een filmpje bekijken met een voorproefje.

De tentoonstelling is te zien tot 22 november 2020. 
Gorcums Museum 
Grote Markt 17 
4201 EB Gorinchem