Blog door onze Catherine Clavaux

Volg BlogSpot:
< VORIG BLOG   VOLGEND BLOG >
Naar de index van alle blogs >

Naar alle berichten >

Ondergedompeld raken in een kunstwerk

Een kunstwerk waar je in gezogen wordt, een kunstwerk dat je omarmt en dat zich helemaal om je heen bevindt. Een kunstwerk waar je in mag spelen Mijn vroegste herinnering aan een museum is het Kröller Müller Museum (KMM), ik denk dat ik een jaar of zes was. Ik liep met mijn ouders door de beeldentuin en zag daar enorme sculpturen, in het landschap verweven. Jardin d’émail van Jean Dubuffet maakte het meeste indruk. Een groot wit/zwart paviljoen of verhoogde tuin, wit met zwarte lijnen. Het deed mij destijds denken aan striptekeningen. Een kunstwerk waar je in mag?! Je mag er zelfs in spelen. Rennen klauteren over de hoogteverschillen. Je moet eerst een trapje op in een soort torentje om vervolgens de ‘tuin’ te betreden. Jean Dubuffet ontwierp de tuin speciaal voor het KMM. In 1973 werd begonnen aan de bouw van Jardin d’émail, de kunstenaar werkte samen met een architect en de technische dienst van het museum aan de realisatie van het kunstwerk. Uit al zijn werk spreekt een fascinatie voor het spontane en chaotische dat ook doet denken aan kindertekeningen. Oftewel ‘Art brut’. Het maakte op mij een onvergetelijk indruk, een kunstwerk dat enorm groot is, waar je op mag lopen en waar je van alles kunt ontdekken!

Ondergedompeld in licht

Tijdens mijn studies maakte ik kennis met nog veel meer kunstwerken en kunstenaars die ervoor zorgen dat je helemaal wordt ondergedompeld in het kunstwerk. Dit is zeker ook het geval bij kunstwerken van James Turrell (1943). De Amerikaanse kunstenaar woont en werkt in Arizona. In veel van zijn werken gaat het over de complexiteit van de waarneming van licht. In Nederland is ook een aantal werken van hem te zien. In museum de Pont in Tilburg is het werk Wedgework III (1969) te ervaren. Elke keer als ik het kunstwerk zie ben ik onder de indruk. Je betreedt via een lichtsluis een donkere ruimte en ziet daar een fluorescerend violet licht. Je ziet een diagonale vorm (wedge) die oneindig diep lijkt te zijn. De lichtbron zelf zie je niet, alleen de projectie zie je. Het belicht niet een object maar het licht is zelf een object geworden. 
In light spaces, staat de waarneming van licht, kleur en ruimte centraal. Je blijft lang kijken en het roept een meditatieve sfeer op. De kunstenaar heeft dit werk uit 1969 in 1993 speciaal voor De Pont opnieuw geïnstalleerd. Wedgework III speelt met je waarneming. Het is moeilijk te zien waar de ruimte eindigt. Je voelt dit kunstwerk met heel je lichaam. Je ogen registreren een ruimte die er feitelijk niet is of die zich vervormt in de gemanipuleerde lichtval. De gewaarwording van de ruimtelijke effecten van licht staat centraal in het werk van Turrell. ‘Door iets uit licht te maken, zodat het licht de ruimte vult, houd ik mij bezig met hoe wij waarnemen.’ 
De fascinatie voor licht ontstaat bij Turrell doordat hij ook piloot is van kleine vliegtuigjes. Als hij vliegt ervaart hij hoe het licht steeds verandert. Denk aan veranderende weersomstandigheden op de perceptie van de ruimte. “Je kunt dingen voelen met je ogen” aldus Turrell. Hij wil het publiek bewust maken van de eigen waarneming.

Verbeeld licht of echt licht?

Beroemde schilders als Monet, Seurat, Cézanne, Rothko en Newman laten in schilderijen zien hoe zij keken naar licht door middel van een schilderij. Als plaatsvervangende ervaring. Bij Turrell is het andersom en ervaart de bezoeker zelf het licht. Behalve met kunstlicht werkt Turrell ook met zonlicht en maakt hij grote installaties. Hij maakte zijn eerste werken in de jaren zestig en maakte toen deel uit van de Californische Light and Space movement. Voor deze groep kunstenaars had het kunstwerk als object afgedaan, het ging hen om de waarneming en onderzoek naar een visuele ervaring. Licht en ruimte die bijzondere optische effecten bij de toeschouwer oproepen.

Indrukwekkende tentoonstelling in New York

Wat had ik graag de tentoonstelling van Turrell in het Guggenheim Museum New York in 2013 gezien! Het museum organiseerde een grote tentoonstelling waarvoor Turrell de beroemde hal (rotonda) transformeerde tot een groot kunstwerk. In deze video zie je hem zelf aan het woord alsook medewerkers van het museum.

Hollands licht

In Kijkduin in Den Haag is een ander kunstwerk van Turrell te ervaren. Hemels Gewelf bevindt zich in de duinen. Het is een aangelegde duinpan van vijf meter diep, dertig meter breed en veertig meter lang, die via een betonnen doorgang te betreden is. Liggend op een stenen bank in het midden zie je hoe de hemel als een omgekeerde halve bol op de randen van de duinpan lijkt te rusten. Vanuit het kunstwerk kan je het beroemde ‘Hollandse licht’ als een Hemels Gewelf zien.

Gat in het dak van een museum?

Ook in Museum Voorlinden kun je naar de hemel turen. Het museum dat in 2016 opende vroeg Turrell een werk te maken in het museum. Het kunstwerk kreeg de titel Skyspace. Een museum met een gat in het dak… Je ziet de lucht op een heel bijzonder manier als je plaatsneemt op de houten banken en naar boven kijkt. Je lijkt in een oneindig gat te kijken. Op speciale momenten is het mogelijk het Twilight-programma van Skyspace te ervaren. Voor deze Skyspace stelde James Turrell een lichtprogramma samen dat precies is afgesteld op de Wassenaarse schemering. Het zachte, natuurlijke licht contrasteert met de felle, bijna tastbare kleuren van de lampen. Het museum laat via een nieuwsbrief en op de website weten wanneer dit bijzondere moment plaatsvindt.
Op andere momenten kun je het daglicht ervaren. Het kunstwerk is onderdeel van de vaste collectie.

Je voelt je nietig tussen het cortenstaal

Er zijn nog meer kunstwerken in Museum Voorlinden die je met je hele lijf ervaart, zoals het werk van Richard Serra. De kunstenaar die bekend is om zijn grote installaties van cortenstaal. Het cortenstaal dat vele kleurschakeringen kent en zich als een schilderij om de bezoeker heen vouwt. Grote gebogen wanden die in Museum Voorlinden vlak bij elkaar staan waardoor je door een nauwe gebogen gang loopt. De akoestiek verandert, je ziet niet goed waar het eindigt, het kunstwerk tornt hoog boven je uit en je krijgt het zelfs een beetje koud. Of is dat de suggestie van al dat staal vlak om je heen?

Licht in de brouwerij

Een museum dat veel indruk op mij heeft gemaakt is het lichtmuseum in Unna, Duitsland. In een oude bierbrouwerij is het Center for International Light Art gevestigd. Van internationaal befaamde (licht)kunstenaars is werk te zien dat veelal speciaal voor dit museum op locatie werd gemaakt. Er zijn ook twee werken van Turrell te zien. Een groot gedeelte van het museum bevindt zich ondergronds, het rauwe industriële karakter versterkt de kunstwerken. Je daalt af in de kelders en loopt door de installaties. Soms met niet alleen licht, maar ook met geluid en zelfs water. Stuk voor stuk universums waar je in wordt gezogen.
Een kunstenaar die ook vaak indrukwekkende totaalinstallaties maakt is de Deens/IJslandse Olafur Eliasson. Elementen als licht, watervallen, regenbogen, mist en zonlicht spelen vaak een belangrijke rol in zijn werk. In het Center for International Light Art heeft hij een installatie gemaakt waar je tussen twee watervallen doorloopt. Het lijkt echter of het vallende water af toe bevriest en stilstaat in de vrije val. Dat wordt veroorzaakt door stroboscopisch licht. De combinatie van het licht, het water, mist en het geluid van het vallende water maakt het een bijzondere ervaring.

Ondergaande zon

Eliasson is een internationaal bekende kunstenaar en wordt beschouwd als een van de belangrijkste van zijn tijd. Hij heeft een aantal spectaculaire tentoonstellingen en kunstwerken op zijn naam staan. Een spraakmakende tentoonstelling van hem was te zien in The Tate Modern Londen in 2003. In de grote indrukwekkende voormalige turbinehal maakte hij een grote installatie. De hal was het decor van een zon en hemel. De met mist gevulde hal en een grote halfronde schijf bestaande uit vele mono frequentie lampen gaven een zuiver geel licht. Het plafond was bedekt met spiegels. Deze site -specifieke installatie gaf de illusie van een ondergaande zon in de turbinehal. Bezoekers waren overweldigd en gingen zelfs op hun rug in de hal liggen om naar de ‘zon’ te kijken.

Een museumzaal vol water

Museum Boijmans van Beuningen in Rotterdam heeft ook een groot kunstwerk van Eliasson in de collectie. Het is niet altijd te zien in het museum omdat het meerdere grote zalen inneemt. Speciaal voor het museum maakte hij in 2005 een werk waarin de visualisering van lichtgolven centraal staat. Notion motion, een interactieve installatie van 1500 m². Notion motion bestaat uit drie delen, waarin de interactie tussen water, licht en de bezoeker centraal staat. Het publiek loopt over houten planken en zorgt voor de interactie met het kunstwerk. De beweging van de bezoeker zorgt voor rimpelingen in het water. De installatie bestaat uit drie verschillende lichtprojecties die de wisselwerking tussen licht en water toont en telt maar liefst 20.562 liter water, 800 vlonderdelen en drie lampen. Zeer de moeite waard om te ervaren als het museum weer open is na renovatie.

De kunstenaars die ik in deze blog bespreek doe ik natuurlijk te kort door maar enkele werken te beschrijven. Bovendien zijn er nog vele andere kunstenaars die betoverende werken of installaties maken. Dus ga zelf op pad, ontdek en ervaar; er is zo veel te zien en voelen!