Bron foto: Parool

Volg het Filmfestival:
< TERUG   VERDER>
Naar alle berichten >

Naar alle interviews >
Interview: Berend Jan Bockting

^{Keep an Eye en Filmmuseum Eye
Al sinds 2011 organiseert de Filmacademie jaarlijks met veel enthousiasme het Keep an Eye Filmacademie Festival in Eye. Met name de dag voor relaties is een voltreffer voor 'iedereen uit het vak' én natuurlijk de studenten.
Ook reikt Keep an Eye op deze dag (sinds 2018) jaarlijks de Filmscore Award uit. Een prijs voor de beste filmmuziek. Die prijs gaat naar een van de studenten van het Conservatorium van Amsterdam die daar de Master Composing for Film volgt.}

Het uitzicht is om in te lijsten

Het IJ blaakt in de oktoberzon. Van der Haak bestelde zojuist de hummus met geroosterde bloemkool, dadels, gerookte paprika en flatbread. Ik noem de journalistieke regel die ik het liefst hanteer: u mag het interview voor publicatie inzien, ter controle op feitelijke onjuistheden. Qua overige details – woordkeuze, formuleringen – komen we er wel uit. ‘Dat deed ik zelf ook altijd als journalist en documentairemaker’, zegt Van der Haak. ‘Praat vrijuit, zei ik meestal. We laten je vooraf de ruwe montage zien. Dan hoef je nu niet steeds op je woorden te passen.’

Voor we verder gaan, eerst even over dat menu: daar heeft de directeur dus inderdáád iets over te zeggen. De nieuwe horecaexploitant in het gebouw is in tegenstelling tot de vorige uitbater onderdeel van Eye zelf. Deze ochtend nog voerde Van der Haak een gesprek over een ‘inhoudelijke kruisbestuiving’ tussen het menu en de programmering in de tentoonstellingsruimte en filmzalen.
‘Dat lijkt mij buitengewoon interessant. Je kan óók in de keuken, via de gerechten, aansluiten op wat je in de zalen laat zien.’ Het finetunen van het menu is natuurlijk een uiterst klein detail in het uitgebreide takenpakket van de directeur, maar het zegt iets over de richting van de veranderingen die Eye de komende jaren te wachten staan.

Eye is de ‘prachtige oester’ aan het IJ, zei ze bij de bekendmaking van haar aanstelling, die zich verder naar de wereld zal openen. Per 1 april 2023 is Van der Haak de nieuwe directeur van Eye, de Amsterdamse bioscoop-tentoonstellingsruimte-restaurant-combinatie die tevens beschikt over een bibliotheek en – ‘de echte basis van Eye’ – een reusachtige collectie van 55 duizend films.

Première een dag voor de start van haar nieuwe baan

De afgelopen twee decennia maakte ze talloze documentaires en nieuwe media-projecten voor de VPRO, onder meer over werkende vrouwen in Saoedi-Arabië (Saoedische oplossingen, 2005). Haar indringende en inzichtelijke documentaire over elektromagnetische straling en de alomtegenwoordigheid van communicatienetwerken (Ubiquity, 2018) ging in première bij HotDocs in Toronto en werd uitgebracht in de Nederlandse bioscopen.
Eén dag voor de start van haar nieuwe baan bij Eye ging haar zevendelige NPO-documentaire Tweeling in première op het Movies That Matter Festival in Den Haag, waarin ze een Eritrese moeder en haar jongenstweeling volgt tijdens de eerste zeven jaar van hun leven, na hun geboorte op een vluchtelingenboot op de Middellandse Zee.
Ook was ze hoofdredacteur van VPRO televisie (2006-2008) en eindredacteur van Tegenlicht (2019-2021).

Van der Haak studeerde dans in Parijs, rechten en politicologie in Amsterdam en politieke theorie en journalistiek in New York. Met de start van haar nieuwe baan lijkt haar makers-gen niet zomaar verdwenen. Ze laat zich tijdens het interview in ieder geval af en toe verleiden tot hardop dromen. ‘Ik moet een beetje uitkijken met het schetsen van vergezichten’, zegt ze op een gegeven moment.
Ze werkt binnen een grote organisatie waar plannen eerst uitvoerig worden doorgesproken. Niet elk toekomstbeeld in dit gesprek is zodoende een idee dat gegarandeerd zal worden uitgevoerd.

Hoe bevallen de eerste maanden als directeur? 
Dit moet heel anders zijn dan het maken van documentaires, waarbij je meer je eigen lijn kan volgen. ‘Ik vind het opwindend. Krijg er veel energie van. Een van de redenen waarom ik ben aangenomen is omdat ik als documentairemaker probeerde te begrijpen hoe de wereld verandert. Eye staat middenin die veranderende wereld. De vraag is nu: hoe gaan wij als belangrijk filminstituut met die wereld om? 
Ik moet alleen nog wat oefenen in geduld. Ik zie hier voortdurend allerlei mogelijkheden, maar kan niet verwachten dat we ze morgen allemaal realiseren. Sommige ideeën hebben een langere adem nodig. En natuurlijk doe je alles samen, net als bij het maken van een film. Er werken hier zo’n 200 fantastische mensen die heel goed zijn in wat ze doen. We zullen het ook de komende jaren met z’n allen gaan doen.’

Voorbeeld voor je openstellen

Hoe zal jullie omgang met die veranderende wereld terug te zien zijn in het programma? 
‘Ik denk dat je de komende tijd vaker gaat zien dat er vanuit de films die wij vertonen een link zal worden gelegd naar de wereld buiten Eye. Neem Oppenheimer, de film van Christopher Nolan over de ontwikkeling van de atoombom. Het is nu maanden na de première en mensen komen die film nog steeds hier op 70mm kijken – we zijn naast Kino in Rotterdam de enige bioscoop in Nederland waar dat kan. We hadden cameraman Hoyte van Hoytema in de eerste week van de première op bezoek, dat was een fantastische avond waarbij de cinematografische keuzes die voor die film zijn gemaakt werden uitgediept. 
Ik zou daarnaast ook graag de inhoudelijke verdieping zoeken door soms ook hele andere perspectieven op een film de ruimte te geven, bijvoorbeeld via een nagesprek met nakomelingen van mensen die door de atoombom op Japan zijn geraakt. Hoe zien zij die film eigenlijk?’

Een tweede voorbeeld dient zich vanzelf aan, als onze lunch wordt geserveerd door Olga. Ze blijkt te werken voor het Dovzhenko Centre in Kiev, het grootste filmarchief van Oekraïne waar Eye ook geregeld mee samenwerkt. Ze kwam als vluchteling naar Nederland en werkt nu tijdelijk in het restaurant. Van der Haak: ‘Ze kent Giovanna Fossati, de chief curator van Eye. We willen kijken of we samen een Oekraïens filmprogramma kunnen samenstellen, of juist een programma van Nederlandse film voor de Oekraïners die nu langdurig in Nederland zijn, als kennismaking met de Nederlandse filmcultuur. 
Dat is een voorbeeld van hoe je je als instituut meer kan openstellen, door te luisteren. We willen graag in gesprek met specifieke publieksgroepen die de weg naar Eye momenteel nog niet weten te vinden – en dan samen kijken wat ze hier graag zouden willen zien.’

Cultuur leidt ook tot meningsverschillen

U droomt ervan dat de ‘oester aan het IJ’ zich verder opent. Betekent dit dat de oester te veel gesloten was? 
‘Het betekent dat dingen veranderen, en dat je dat moet willen zien en onderzoeken. Als je terugkijkt naar de geschiedenis van Eye, dan zie je dat het Filmmuseum altijd wendbaar en bewegelijk is geweest, open naar alle nieuwe mogelijkheden die zich voordeden. Het Filmmuseum was in de basis een netwerk van verzamelingen, geen rigide instituut. 
Het Filmmuseum heeft bijvoorbeeld ook twintig jaar in het Stedelijk Museum gebivakkeerd. Ik denk dus niet dat de oester ooit gesloten was. Ik heb er persoonlijk ook geen last van gehad, voor mij was ‘ie altijd wagenwijd open. Maar ik zou het heel erg leuk vinden als het ons lukt om mensen die nu de weg naar Eye nog niet kennen straks te zien genieten van wat deze plek te bieden heeft. 
Ik heb veel televisiedocumentaires gemaakt in de Arabische wereld met inspirerende moslima’s, die zou ik hier ook wel wat vaker willen tegenkomen, bijvoorbeeld.’

U zou van Eye graag een brave space maken, zei u ook bij uw aanstelling. Wat bedoelt u daarmee? 
‘Een ruimte waar je lastige kwesties niet uit de weg gaat. Waar je het met elkaar oneens mag zijn. Als je een goede safe space hebt, een plek waar je aardig bent voor elkaar en iedereen zichzelf kan zijn zonder gekwetst te worden, dan kan dat ook een brave space worden. Als er écht ruimte is voor iedereen, kun je die ruimte gebruiken om lastige dingen te bespreken. 
Soms mis ik dat een beetje, in de culturele wereld. Cultuur gaat nu eenmaal niet altijd over schoonheid en harmonie. Het leidt ook tot meningsverschillen, tot strijd. 
Het belangrijkste filmfestival van Turkije is onlangs afgelast vanwege een documentaire (het Antalya Golden Orange Film Festival, vanwege een vertoningsverbod van documentaire Kanun Hükmü, over de mislukte staatsgreep in Turkije van 2016, red.). Ik denk: daar moeten we het hier óók over hebben, met elkaar, vanuit verschillende standpunten.’

Bij het radioprogramma Kunststof in 2018 ging het erover hoe je als kind in de jaren zeventig de straat opging om te protesteren tegen het gebruik van de spuitbus, die bijdroeg aan het gat in de ozonlaag. Zit die drang om dingen te willen veranderen nog altijd in je? 
‘Ja. Maar ik moet daar wel meteen aan toevoegen dat het nu écht een andere wereld is. Onder invloed van technologie is heel veel veranderd – ik heb er meerdere documentaires over gemaakt. We hebben nu allemaal te maken met de macht van grote techbedrijven die niet transparant en nauwelijks aanspreekbaar zijn.
Klimaatverandering staat levensgroot en onontkoombaar op de agenda. Ik weet niet hoe ik mij zou opstellen als ik nu twintig jaar zou zijn. Het vooruitzicht is apocalyptisch. Je kan dagelijks in de krant lezen dat het leven op delen van de aarde over vijftig jaar een hel zal zijn. Veel meer gedwongen migratie zal daarvan het gevolg zijn.

Toen ik jong was, was het geloof in de maakbaarheid van de samenleving veel groter. Die spuitbusprotesten van toen hebben ook echt geholpen. Daar is vervolgens met wetgeving een oplossing voor gekomen en het gat in de ozonlaag is zich langzaam gaan herstellen. Ik vind het onvoorstelbaar moedig wanneer je je nu als activist inzet voor een betere toekomst – ik begrijp het óók als je afhaakt, want het vooruitzicht is bepaald niet vrolijk.’

Keuze voor kunstopleiding volhouden

Welke rol zie je daar voor kunstenaars weggelegd? 
‘Het is een heel belangrijk moment voor cultuurproductie. Ik hoop ten eerste dat iedereen die een kunstopleiding heeft gekozen volhoudt, want het is niet makkelijk om scheppend kunstenaar te worden, in welk medium dan ook. Ik wil ze graag welkom heten. Vragen wat ze nodig hebben.’

Wat kan Eye precies doen voor jonge kunstenaars? 
‘Je kan bijvoorbeeld terecht in de Eye Study in ons Collectiecentrum, waar je in archiefmateriaal kan zoeken, van 1898 tot nu. Alle internationale filmtijdschriften staan daar. En zo’n 30 duizend boeken. Dit alles is gratis toegankelijk en er is ook gratis iemand beschikbaar die je kan helpen zoeken. Op de Eye Film Player staan heel veel films die nergens anders te zien zijn. We willen hier een co-working space gaan maken. Een podcaststudio en een montageruimte. Dat gaat wel even tijd kosten. Maar ik hoop dat Eye nog meer een makers-space wordt, waar makers komen werken en elkaar ontmoeten.’

Als we deze ideale situatie eens verder uitdenken. Krijgen jonge makers dan ook zalen ter beschikking om hun werk te vertonen? 
‘Dat zou ik heel graag willen. In ieder geval één zaal. En ik denk nu ook aan onze gedroomde buitenbioscoop, waar mensen uit de buurt ons kunnen zeggen wat ze op het buitendoek willen zien. Dat kunnen ook hun eigen producties zijn. Dit soort community screenings zie ik ook als een interessant experiment.’

Er gaat hier de komende jaren wel wat veranderen. Stel dat je de naam van Eye zou mogen wijzigen, waaraan denk je dan? 
‘Haha! Ik vind Eye een heel sterke naam. Hooguit zou je er meervoud van kunnen maken, Eyes. Meer ogen, die meer zien.’