Ensor werd geboren in 1860 te Oostende en bleef er zijn hele leven wonen. Hij is vooral bekend geworden als ‘le peintre des masques’ (schilder van de maskers), maar hij is zo veel meer dan dat.
Zijn ouders hadden een souvenirwinkel en klein pension in Oostende. In de winkel waren ook maskers te koop. Maskers komen veelvuldig terug in zijn werk, maar daarover later meer. Het begon met tekenlessen bij de plaatselijke tekenschool en op zijn 17de vertrekt hij naar Brussel en studeert daar aan de Kunstacademie. Via de academie leert hij steeds meer mensen kennen die hem ook in contact brengen met vrijzinnige kringen, die zijn intellectuele en artistieke vorming stimuleren.
Ensor heeft weinig gereisd tijdens zijn leven, hij woonde in Oostende maar kwam wel veel in Brussel en nam daar deel aan het artistieke leven. Hij maakte enkele reizen naar Nederland, Londen en Parijs. In Nederland raakte hij bevriend met kunstenaar Jan Toorop. Opvallend is dat hij lang met zijn moeder, zus en nichtje in huis woonde en zijn zieke moeder verzorgde. Hij is zelf nooit getrouwd.
In zijn beginperiode maakte hij zeegezichten, naturalistische figuurstukken en stillevens. Een beroemd schilderij van zijn hand is ‘de Oestereetster’ uit 1882. Dit schilderij behoort tot de top van het Europese realisme. In dit schilderij zoomt hij meer in dan in zijn eerdere schilderijen. Zijn ezel staat dichter bij het onderwerp. Ook gebruikt hij fellere kleuren. De oestereetster is zijn zus, het is niet zo zeer een portret als meer in stilleven waarin Ensor experimenteert met het dik en dun aanbrengen van de verf met penseel en paletmes. De kleuren zijn levendig en contrasteren met elkaar, hij mengt de kleuren minder dan voorheen. Hij brengt grote vlakken snel en schetsmatig aan. Toch zie je in dit schilderij nog wel de traditionele opbouw van verflagen zoals hij op de kunstacademie geleerd heeft.
Het werk wordt geweigerd op de Antwerpse salon en zelfs zijn Brusselse compagnons van kunstenaarsvereniging L’Essor weigeren het doek tentoon te stellen. De kritiek luidt dat het een tweederangs onderwerp is, een ooievaarsperspectief waardoor alles uit het schilderij lijkt te vallen.
Kunstenaarsgroep Les Vingt
Hij stelt ‘de Oestereetster’ voor het eerst tentoon in 1886 bij de avant-gardischtische kunstkring Les XX. Waar hij zelf ook een oprichter van was, samen met een aantal oud-studenten van de Brusselse academie. Les Vingt (Les XX) zal een belangrijke rol spelen in de verspreiding van diverse internationale avant-gardistische bewegingen. Het schilderij hangt nu in het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen (KMSKA) en is onlangs gerestaureerd. Het KMSKA heeft de grootste collectie werken van Ensor.
Wil je meer lezen over dit sleutelwerk in zijn oeuvre? Op de website van de KMSKA vind je veel achtergrondinformatie over dit schilderij. Bekijk ook zeker de informatieve video’s van het museum waarin het leven en werk van James Ensor wordt toegelicht door onder andere de conservator en expert Herwig Todts.
Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen
Dit museum is trouwens sowieso zeer de moeite waard om te bezoeken. Het was maar liefst 11 jaar gesloten voor verbouwing en renovatie, maar is heropend in 2022.
Zelf bracht ik onlangs een bezoek en was zeer onder de indruk van het gebouw en de collectie, maar ook de wijze van het presenteren van de collectie. Verrassend waren de hedendaagse kunstwerken die in de zalen met oudere kunst zijn geplaatst. Daarnaast kun je met VR het schildersatelier van Rubens bekijken. Ook zijn er immersieve ruimtes met projecties waar je op een verrassende manier kunstwerken kunt beleven. Natuurlijk heb ik ook de vele werken van Ensor bewonderd. Wat ook de aanleiding gaf om deze blog te schrijven.
Niet meedoen aan ‘-isme’
Ensor schildert niet alleen, maar experimenteert ook met tekenen en etsen. Hij ontwikkelt een zeer eigen stijl en iconografie en verwerpt het Franse Impressionisme en Symbolisme. Er wordt ook wel over Ensor gezegd dat hij niet in een kunststroming te plaatsen is omdat zijn werk zo eigen is en hij niet mee doet aan een ‘-isme’. Zijn werk komt niet gedateerd over. Hij vormt nog steeds een inspiratie voor jonge hedendaagse kunstenaars.
Niet alleen grote meesters als Rembrandt en Goya vormen voor hem een inspiratiebron, ook spotprenten uit die tijd. Dat is terug te zien in de werken die hij maakt vanaf 1885. Hij gebruikt groteske en macabre motieven in zijn werk. Carnavalsmaskers en skeletten doen hun intrede in zijn oeuvre. De uiteenlopende maskers heeft hij heel veel gezien vanaf zijn jeugd in de souvenirwinkel van zijn moeder.
Zijn meest bekende en monumentale maskertarefeel is ‘De intrede van Christus in Brussel‘ in 1889 (1888-1889, olieverf op doek, Los Angeles, J. Paul Getty Museum). Ook het kleurgebruik van Ensor is opvallend. Ensor staat bekend om zijn veelzijdig en sensitief kleurgebruik. Contrasterende kleuren, heldere pastelkleuren zijn herkenbaar in zijn werken. De verf wordt pasteus opgebracht. Terwijl zijn tekeningen en etsen minutieus en scherp getekend zijn. Hij gebruikte onconventionele thema’s. In sommige schilderijen duikt hij ook zelf op, soms herkenbaar, soms als skelet. Regelmatig zie je in het werk van Ensor in één schilderij grappige elementen, maar ook droevige. Zijn werk is ongrijpbaar en niet te vergelijken met andere kunstenaars. Zeker in de tijd waarin hij ze maakte brak hij met vele conventies.
Verkoop van zijn werk
In 1893 verzet hij zich tegen de opheffing van Les Vingts, maar zonder succes. Ensor wordt geregeld door La Libre Esthétique uitgenodigd, dat kort daarvoor is opgericht. Het Prentenkabinet van de Koninklijke Bibliotheek in Brussel koopt in 1893 een groot aantal etsen, een jaar later gevolgd door het Kupferstichkabinett in Dresden en in 1899 door de Albertina van Wenen.
In 1895 biedt Ensor met succes zijn werk aan bij de Belgische Minister van Binnenlandse Zaken voor het Museum van de Staat (de huidige Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België te Brussel). In 1897 vraagt hij met succes aan het stadsbestuur van Oostende om een schilderij van hem voor het Stedelijk Museum te kopen. Ensor gaat ook actiever deelnemen aan het plaatselijke artistieke leven.
Door collega avant garde kunstennaars wordt zijn werk ook opgemerkt. Zoals de Duitse kunstenaars Paul Klee, Emil Nolde, Ernst Ludwig Kirchner en George Grosz. Ensor breekt met alle academische tradities. Ook in eigen land en internationaal komt hij steeds meer onder de aandacht en wordt hij gezien als een voorloper van de moderne kunst. Een periode van 20 jaar verkoopt hij weinig, maar vanaf 1900 verkoopt hij een groot deel van zijn oeuvre aan verzamelaars die vaak bij de Antwerpse tentoonstellingsvereniging Kunst van Heden (L’Art contemporain) en de Brusselse Galerie Giroux kunst kopen.
Hij schilderde niet alleen, maar was ook een getalenteerde tekenaar en graficus. Voor Ensor waren tekeningen even belangrijk als schilderijen en hij gebruikte tekeningen niet alleen als voorstudie, maar als volwaardig kunstwerk. Sommige tekeningen waren op groot formaat en hij stuurde ze ook in voor tentoonstellingen. Samen met René Magritte en Paul Delvaux behoort hij tot de voorhoede van de klassiek moderne Belgische kunst van internationale naam en faam.
Vele talenten
Ensor was naast beeldend kunstenaar ook musicus. Hij componeerde meerdere muziekstukken en hij schrijft muziek voor een ballet. Waar hij ook de kostuums en het decor voor ontwerpt. Hij kon geen noten lezen, maar speelde zijn stukken soms ook zelf tijdens een concert uit zijn geheugen. Daarnaast schreef hij voor diverse tijdschriften satitrische stukken en recensies van tentoonstellingen. Hij onthult zelf zijn eigen standbeeld in Oostende.
Het was een bon vivant en opvallende verschijning in Oostende met vlinderdas, zwarte cape en witte baard. Op 19 november 1949 sterft hij in Het Heilig Hartziekenhuis in zijn geliefde Oostende. Hij is 89 jaar oud geworden en laat een indrukwekkend oeuvre achter.
2024 Ensor jaar in België
Omdat het dit jaar 75 jaar geleden is dat hij is overleden worden er meerdere tentoonstellingen en festivals georganiseerd in België.
- Ensorhuis en het Ensor Festival 2024 in Oostende
Vanaf 1917 tot aan zijn dood in 1949 woont Ensor in de Vlaanderenstraat 29 in Oostende. Hier is nu het Ensorhuis gevestigd dat ik zelf ook eens bezocht heb. Je voelt de sfeer en lijkt even in een schilderij van hem rond te lopen. Vele van zijn beroemde schilderijen zijn hier door hem gemaakt. Er zijn geen originele schilderijen te zien, maar reproducties. De originele kostbare schilderijen bevinden zich in musea wereldwijd en bij particuliere verzamelaars. Door middel van een audiotour word je meegenomen in het leven en werk van Ensor.
In Oostende is het Ensor Festival. Je kunt verschillende exposities bekijken, maar ook een aantal chefs van restaurants laten zich inspireren door Ensor. Tijdens het festival is er veel te beleven, van theatervoorstellingen tot een soundscape die bij het leven van Ensor past. Winkeliers die speciale producten verkopen, zoals masker-bonbons enzovoort. Er is genoeg te ontdekken tijdens dit festival.
- Ook in Antwerpen kun je vanaf 28 september 2024 maar liefst vier tentoonstellingen bezoeken in vier verschillende musea.
Meer informatie over het programma kun je hier vinden >
